BEDESTEN
Şumnu’daki (Shumen) Bedesten, konumu itibariyle binanın yapıldığı 1529
yılında şehir merkezinin tam olarak nerede olduğunu göstermektedir. Osmanlı
İmparatorluğu’nun en parlak döneminden kalma bu mimari yapı, o dönemde
bedesten ve kapalı çarşıların oluşturulmasından ibaret olan yaygın şehir
planlama geleneğinin bir unsurudur. Bu mimari model, önce Bursa ve
Edirne’de, ardından imparatorluğun bütün büyük şehirlerinde uygulanmış.
Bedesten çarşı, borsa, ticaret merkezi manasına gelmektedir. Kelime, Farsça
ve Arapçada kullanılan, kumaş anlamı taşıyan “bez” ve mekan eki “-istan”
birleşiminden meydana gelen bezzasistan, bezistan kelimesinden türemiştir.
Şehirler arası ve milletler arası ticaretin yapıldığı yer olan bedesten, şehirlerin
ticaret merkezi hükmünde olmuştur. Bu yönleriyle de bedestenler, şehrin en
önemli yapıları arasında yer almıştır.
Şumnu’daki Bedesten, en eski ve şaşırtıcı derecede iyi şekilde korunmuş kapalı
çarşılar arasında yer almaktadır. Kanuni Sultan Süleyman’ın padişahlık yaptığı
ve Osmanlı Devleti’nin en parlak dönemi olarak kabul edilen dönemin ilk
yıllarında yaptırılmıştır. Mimarisi diğer bedestenlerden farklı özelliktedir. Adriyatik
Denizi’ne sahili bulunan Kotor, Budva ve Dubrovnik’e (Ragusa) özgü yapı
mimarisinin etkisi sezilmektedir. Bedesten’in inşa edildiği yıllarda Osmanlı
Devleti ticari açıdan öne çıkan ve Venedikt’e güçlü bir rakip olan Dubrovnik ile
yoğun ilişkiler gerçekleştirmiş. Bu sebeple, Bedesten binası padişahın
himayesiyle ve muhtemelen Dubrovnikli mimarların katılımı ile yapılmıştır. Tarih
verilerine göre Bedesten Dubrovnikli tüccarlar tarafından yaklaşık iki asırlık bir
süredir kullanılmış.
Savunma tesisatını andıran 120 cm kalınlığında yekpare taş duvarlar,
pencerelerin olmamayışı, kale girişini andıran bir kapı gibi mimari çözümler
binanın tüccarlara ve müşterilere emniyetli ve güvenli bir ortam sağladığını
göstermekltedir. Duvarların yapısındaki taş blokların Bulgaristan’ın ikinci
başkenti olan Eski İstanbulluk (Veliki Preslav) kalıntılarından getirildiği
muhtemeldir.
BEDESTEN
Bedesten’i eşsiz kılan özellikleri, Osmanlı mimarisinin en güzel örneklerinden
biri olması ve kurulduğu tarihten 500 yıl sonra sosyal veya ticari amaçla
rahatlıkla kullanılabilecek nitelikte olmasıdır. Günümüzde Avrupa’da ve hatta
dünyada bu özelliğe sahip bina sayısının az olduğu aşikardır. Her detayı titizlikle
yapılmış bu binanın inşaat taban alanı 800 m2 olup toplam inşaat alanı da 2.261
m2’dir. İki katlı binadaki Osmanlı mimarisine özgü mekan boşluğunun verdiği
tasarım çözümleri ise sınırsızdır.
Bedesten’in, son 20 yıl hariç olmak üzere, yaklaşık beş asırdır ticaret merkezi
olarak sürekli faaliyette olduğu son derece önemli bir husustur. 1973’te yapılan
iç tadilattan sonra Bedesten’in adı Ticaret Çarşısı olarak değiştirilmiş olup içinde
mağaza, kafe ve restoranlara yer verilmiş. 2002’de yapılmış tadilat ve tasarım
değişikliğinden sonra büyük ve modern bir gece kulübü olarak hizmet vermeye
başlamış.
Bedesten’in bir başka özelliği de dönemin en meşhur hamamlarından biri Suntur
Hamam’ın hemen yanında konumlandırılmış olması ve hamam ile birlikte bir
kompleks oluşturmuş olmasıdır. 2000 yılının sonuna kadar bütünlüğü korunmuş,
ancak günümüzde harap halde olan hamamın yer aldığı alanın büyüklüğü 538
metre karedir. Yaklaşık 30 yıldır devlete ait tekel olan tur operatör Balkanturist
idaresinde bulunmuş olan bina, ticaret amacıyla ve turistik atraksyon noktası
olarak kullanılmış.
Bedesten’in en önemli avantajlarından biri, ticari işletme statüsünde sahip
olması ve dolayısıyla kullanım amacı değiştirilmeden ticaret amacıyla
kullanılabilir olmasıdır.